یک قرن نوسان بازارهای سهام روی موج سیاست

صعود و سقوط این بازارها تحت‌تأثیر عوامل مختلف و متعددی رخ می‌دهد که مهم‌ترین آنها شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی هر کشور، منطقه یا کل جهان است. ‏به‌عنوان مثال، در بحران مالی اخیر جهان تقریبا همه بازارهای سهام با افت ارزش و برخی هم با سقوط مواجه شدند.

این بحران در سال2008 و در پی اعلام ورشکستگی چند مؤسسه مالی بزرگ آشکار شد. همچنین جنگ‌ها، تنش‌ها و ناآرامی‌های سیاسی و اجتماعی نیز از جمله عوامل تأثیرگذار بر وضعیت بازارهای سهام به‌شمار می‌روند. بررسی وضعیت بازارهای سهام جهان در چند دهه اخیر نشان می‌د‌هد که هربار با بروز مجموعه عوامل فوق، دوران رکود بازارها آغاز شده و با رفع آنها هم رونق دوباره به بازارها بازگشته است. مجله اکونومیست با بررسی تحولات یک قرن گذشته، تأثیر عوامل مختلف بر وضعیت بازارهای سهام جهان را مورد توجه قرار داده است. این تحولات که در قالب 10 دوره زمانی خاص تقسیم‌بندی شده‌اند، در فاصله بین سال‌های1914‌تا‌2008‌میلادی رخ داده‌اند. در برخی از این دوره‌ها، میزان رشد یا سقوط بورس‌ها حیرت‌انگیز بوده است. در گزارش اکونومیست آمده است: بررسی آماری بازده بازارهای سهام جهان طی نزدیک به 100 سال اخیر نشان‌دهنده وجود دوره‌های رونق و رکود شدید در این بازارهاست.

نکته جالب توجه اینکه، این بررسی نشان‌دهنده وجود 3 دوره رونق و 3 دوره رکود در بازارهای سهام کشورهای توسعه‌یافته و جهان است. در برخی از این دوره‌های زمانی خاص،‌ درصد بازده بازارهای سهام بسیار بالا و 4رقمی بوده است. در گزارش مجله اکونومیست، همچنین میزان واقعی بازده کالاهای مختلف و ابزارهای مالی در آمریکا طی یک دوره 30‌ساله (1982 تا 2011) مورد بررسی قرار گرفته است. این بررسی نشان می‌دهد که میانگین سالانه بازده واقعی دارایی‌ها در آمریکا از 1982 تا2008 مثبت بوده است. از سال2008 تا 2011 هم تنها بازده بازارهای سهام و نفت‌خام منفی بوده است.

بازده بازارهای سهام در 100سال گذشته

همان‌گونه که گفته شد، در 100سال اخیر 10 دوره رونق و رکود چشمگیر در بازارهای سهام جهان وجود داشته است که در اینجا به بررسی آنها می‌پردازیم:

1 - جنگ جهانی اول (1914‌تا‌1918)

در جریان جنگ جهانی اول، بازده بازارهای سهام در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته با کاهش روبه‌رو شد. در این میان تنها مورد استثنا، ژاپن بود. برخلاف سایر کشورهای توسعه‌یافته، بازده بازار سهام ژاپن با رشدی چشمگیر به66‌درصد رسید اما بازده بازار سهام آلمان (آغازکننده جنگ) به همین مقدار یعنی 66‌درصد کاهش یافت. بازده بورس‌های آمریکا و بریتانیا نیز به‌ترتیب ‌18‌درصد و 36‌درصد تنزل پیدا کرد. در جریان جنگ جهانی اول، میانگین بازده بورس‌های جهان افتی 21‌درصدی را تجربه کرد. این جنگ علاوه بر جان میلیون‌ها انسان، بخش بزرگی از ثروت کشورهای اروپایی را نیز نابود کرد. این امر به کاهش شدید حجم معاملات و بازده بازارهای سهام در سراسر جهان منجر شد.

2 - دوره بهبود پس از جنگ (1919 تا 1928)

دوره بهبود پس از جنگ جهانی اول یکی از پررونق‌ترین دوره‌ها برای بازارهای سهام جهان بود. در این دوره 10 ساله، میانگین بازده بورس‌های دنیا به رقم چشمگیر 208‌درصد رسید. در این مدت، وال‌استریت بیشترین میزان رشد را تجربه کرد. میانگین بازده بازار سهام آمریکا در دوره مذکور به 372‌درصد رسید. پس از آن، بورس بریتانیا با 234‌درصد رشد رتبه دوم را به دست آورد. بازده بازارهای سهام ژاپن و آلمان هم به‌ترتیب 30‌درصد و 18‌درصد افزایش یافت اما این دوره رونق هم دیری نپایید و در پایان این دوره، جهان با یکی از بدترین بحران‌های مالی خود مواجه شد.

3 - بحران و سقوط وال‌استریت (1929 تا 1931)

بحران بزرگ وال‌استریت که رکودی 10‌ساله را به‌دنبال داشت، یکی از بدترین بحران‌های تاریخ جهان به‌شمار می‌رود. در این مدت، میانگین بازده بورس‌های جهان 53‌درصد کاهش یافت. بیشترین افت بازده به میزان 60‌درصد مربوط به‌خود وال‌استریت بود. پس از آن، بازارهای سهام آلمان و بریتانیا به‌ترتیب با 59‌درصد و 31‌درصد کاهش، بیشترین افت بازده را به‌خود اختصاص دادند. در این دوره، بازار سهام ژاپن با رشد 11‌درصدی بازده، باز شگفتی آفرید. در پایان دهه1930 میلادی، جهان با بحران دیگری روبه‌رو شد؛ هرچند این بحران بر بازار سهام برخی کشورها بی‌تأثیر بود.

4 - جنگ‌جهانی دوم و پیامدها (1948 تا 1939)

در این دوره 10‌ساله، باوجود گسترش جنگ به نقاط مختلف جهان، برخی بورس‌ها خم به ابرو نیاوردند. به‌عنوان نمونه، میانگین بازده بازار سهام آمریکا به 24‌درصد رسید اما بهتر از آن، بازده 34‌درصدی بورس بریتانیا بود. باوجود این ارقام مثبت، میانگین بازده بازارهای سهام جهان در دوره مذکور با 19‌درصد افت روبه‌رو شد. میانگین بازده بورس ژاپن هم 69‌درصد کاهش یافت. همچون جنگ جهانی اول، در جریان جنگ جهانی دوم هم بیشترین میزان افت بازده مربوط به آلمان بود؛ میانگین بازده بازار سهام آلمان 88‌درصد کاهش یافت. به‌طور کلی می‌توان گفت که جنگ‌ها از عوامل بزرگ و اصلی رکود و سقوط بازارهای سهام به‌شمار می‌روند چون با آمدن آنها، سرمایه‌ها فراری می‌شوند.

5 - دوره بهبود پس از جنگ (1949 تا 1959)

آمارهای گردآوری‌شده از سوی منابع مختلف نشان می‌دهد: در این دوره، رشد بازده بازارهای سهام کشورهای توسعه‌یافته به ارقام حیرت‌انگیزی (در حد 4‌رقم) دست یافته بود اما از آن عجیب‌تر اینکه 2کشور آلمان و ژاپن که در پایان جنگ جهانی دوم با اقتصادی ویران و وضعی پریشان روبه‌رو شده بودند، در دوره بهبود و رونق اقتصادی پس از جنگ به نرخ‌های رشد بالایی دست یافتند. در این دوره زمانی، میانگین بازده بازار سهام آلمان به رقم حیرت‌آور 4094‌درصد رسید. بازده بورس ژاپن هم با رشدی معادل 1565‌درصد مواجه شد. بازده بورس‌های آمریکا و بریتانیا نیز به‌ترتیب به 426‌درصد و 212‌درصد رسید. همچنین میانگین بازده بورس‌های جهان هم به 562‌درصد رسید. در این دوره زمانی، اقتصاد ویران‌شده کشورهای درگیر جنگ بازسازی شد و با بازگشت سرمایه‌ها به بازار سهام، ارزش بورس‌های جهان روز به روز افزایش پیدا کرد. این دوره رونق، تا اوایل دهه1970 میلادی ادامه یافت تا اینکه وقوع بحرانی تازه، بازارهای سهام را بار دیگر تحت‌تأثیر قرار داد.

6 - شوک نفتی و رکود (1973 تا 1974)

در این دوره زمانی کوتاه، اقتصاد جهان به‌دلیل شوک ناشی از افزایش قیمت نفت خام و درنتیجه، افت تقاضا و مصرف، با کاهش میزان تولید ناخالص داخلی و نرخ رشد مواجه شد. گرچه این وضع خیلی طول نکشید ولی تأثیر آن بر بازارهای سهام باقی ماند. در این دوره، بازده بیشتر بازارهای سهام جهان منفی بود. میانگین بازده بازار وال‌استریت 52‌درصد کاهش یافت. این رقم در بریتانیا به 71‌درصد رسید. میانگین بازده سهام در بازارهای آلمان و ژاپن نیز به‌ترتیب با 26‌درصد و 49‌درصد افت روبه‌رو شد،همچنین میانگین بازده بازارهای سهام جهان 47‌درصد کاهش پیدا کرد. با وجوداین کاهش‌های قابل ملاحظه، دوره‌های رونق دیگری در راه بود که طی آن بازده بورس‌های جهان دوباره به ارقام بزرگی دست یافت.

7 - دوره رونق دهه80 میلادی (1980 تا 1989)

در این دوره میانگین بازده بازارهای سهام جهان و کشورهای توسعه‌یافته 3رقمی شد. میانگین بازده جهانی سهام به 255‌درصد رسید. در بازار وال‌استریت، بازده بازار سهام به رقم 184‌درصد دست پیدا کرد. میانگین بازده بازارهای سهام بریتانیا، آلمان و ژاپن نیز به‌ترتیب به 319‌درصد، 272‌درصد و 431‌درصد رسید اما این پایان کار نبود چون یک دوره رونق 10‌ساله دیگر آغاز می‌شد.

8 - رونق فناوری دهه90 میلادی (1990 تا 1999)

در این دوره، جز ژاپن بازده بازارهای سهام سایر کشورها به رشد خوبی دست یافت. بازده سهام در وال استریت به 279‌درصد رسید. در بریتانیا و آلمان هم میانگین بازده بازار سهام به‌ترتیب به 188‌ و 148‌درصد رسید. همچنین میانگین بازده بورس‌های جهان به 114‌درصد افزایش پیدا کرد اما بازده بورس ژاپن با یک افت 42‌درصدی مواجه شد. از این زمان به بعد و تاکنون، بازارهای سهام جهان پی در پی با افت بازده روبه‌رو بوده‌اند.

9 - حباب دات‌کام (2000‌تا‌2002)

حباب دات‌کام، اصطلاح طنز‌آمیزی است که به افزایش بی‌رویه قیمت سهام بخش فناوری و شرکت‌ها و مؤسسات فعال در این حوزه اطلاق می‌شود. با ترکیدن این حباب، علاوه بر افت شدید بهای سهام شرکت‌های مذکور، ارزش بازار سهام کشورهای توسعه‌یافته به‌ویژه آمریکا و بازده بورس‌ها نیز با کاهش مواجه شد. در این دوره، میانگین بازده بازارهای سهام آمریکا، بریتانیا، آلمان و ژاپن به‌ترتیب 42‌، 40‌، 58‌ و 49‌درصد کاهش یافت. همچنین میانگین جهانی بازده سهام هم 44‌درصد افت کرد.

10 - بحران مالی (2008 به بعد)

کارشناسان براین باورند که بحران مالی اخیر، بزرگ‌ترین بحران جهان طی 70‌سال گذشته بوده است. این بحران و رکود اقتصادی پس از آن، زیان‌های کلانی به بخش‌های مختلف اقتصاد جهان وارد کرده به‌طوری که تعدادی از کشورهای اروپایی (همچون یونان) به مرز ورشکستگی کشیده شده‌اند وپیامدهای این بحران همچنان ادامه دارد. براساس اطلاعات موجود، از سال‌2008 تاکنون، میانگین بازده بازارهای سهام جهان 40‌درصد کاهش یافته است. این رقم برای آمریکا و بریتانیا به‌ترتیب 37 و 32‌درصد و برای آلمان و ژاپن هم به‌ترتیب 43 و 41‌درصد اعلام شده است. برخی کارشناسان معتقدند که بحران مالی جهان دست‌کم تا 3‌سال دیگر ادامه خواهد یافت. در این صورت می‌توان انتظار داشت که سیر نزولی بازده بازارهای سهام جهان هم ادامه پیدا کند.